EK 2012: nul stemmen

Het ongeloof over de toewijzing van het Europees Kampioenschap voetbal aan Polen en Oekraïne was groot onder Kroaten. Bijna alles in Polen en Oekraïne verkeert in een slechtere staat dan in Kroatië: vliegvelden, wegen, stadions. Dat was de teneur in de Kroatische kranten. En toch heeft geen enkel UEFA-land voor Kroatië gekozen. In Cardiff, waar de UEFA bijeenkwam, bleek niemand iets te zien in een EK dat gezamenlijk door Kroatië en Hongarije zou moeten worden georganiseerd. De verklaring die aanvankelijk populair was luidde dat het een kwestie van getallen is. Polen en Oekraïne tellen samen bijna 90 miljoen inwoners en de combinatie Kroatië-Hongarije komt niet verder dan 15 miljoen. Maar inmiddels heeft de afgang in Cardiff geleid tot een knallende ruzie binnen de Kroatische voetbalbond HNS. Premier Ivo Sanader gaf de aftrap door te zeggen dat iedereen zijn best had gedaan het kampioenschap binnen te halen behalve de HNS, waar Vlatko Markovic aan het roer staat. Markovic werd een half jaar geleden herkozen als HNS-voorzitter, ten koste van Ivo Pukanic. Pukanic liet natuurlijk niet na om wraak te nemen. Hij beschuldigde Markovic van incompetentie, onbeschaafd gedrag en stupiditeiten. In het laatste nummer van het weekblad Nacional zei hij dat Markovic zelfs had geprobeerd om hem om te kopen. Pukanovic kon zoveel geld krijgen als hij wilde als hij zich maar terugtrok uit de strijd om het voorzitterschap van de HNS. Inmiddels heeft Markovic Pukanic een "stuk afval" genoemd en wacht het land in spanning af hoe dit gaat aflopen.

Penkala

De vulpen, wie schrijft er nog mee? Op de lagere school had ik een blauwe vulpen, speciaal voor linkshandigen, terwijl de rest van de klas met een groene schreef. Groen of blauw, ik vond het een onmogelijk ding. Wie er wel van houdt, kan in Zagreb zijn hart ophalen. Hij is een beetje in de vergetelheid geraakt, maar de Kroaat van Pools-Nederlandse afkomst Slavoljub Eduard Penkala (1871-1922) is de uitvinder van de betere vulpen.
De vulpen bestond geruime tijd, maar Penkala kwam in 1907 met een nieuwe versie op de markt. De fabriek die hij oprichtte bestaat nog altijd en de Penkala pen is inmiddels een alom verkrijgbaar Kroatische souvenier geworden. Vroeger, en dat bedoel ik het jaar 1913, was de Penkala ook in Nederland verkrijgbaar, getuige de advertentie uit de Nieuwe Rotterdamse Courant.

Kostelic kapt ermee

De Kroatische skister Janica Kostelic stopt definitief met skieën. Na een carriere vol medailles en blessures houdt de 25-jarige Janica - die net als Severina meestal alleen met haar voornaam wordt aangeduid - het voor gezien.
Op de Olympische Spelen in Salt Lake City (2002) en Turijn (2006) haalde ze vier maal goud en twee maal zilver en daarmee is ze de succesrijkste skister ooit. Janica was in het najaar van 2006 al aan een soort sabbatical begonnen en dat is haar blijkbaar goed bevalllen. Ze zegt zich nu te willen gaan richten op haar vriend en op een schoonheidssalon.
De foto's voor deze weblog maak ik vrijwel zonder uitzondering zelf, maar in dit geval komt hij van Jutarnji list die haar grootste successen op een rijtje heeft gezet.

Van Gogh

In het depot van het grootste museum van Zagreb, Mimara, is begin april misschien een echte Van Gogh gevonden. Kunstkenners buigen zich nog over het schilderij, waarop een aantal vrouwen en een meisje te zien zijn met een bosrand als achtergrond.
Het schilderij is ondertekend met "Vincent" en zou uit 1882 stammen. Medewerkers van het museum kwamen het werk tegen toen ze door de grotendeels ongecatalogiseerde collectie wandelden. Nog 2000 kunststukken wachten op een beschrijving, dus wie weet zit er nog genoeg interessants tussen om eindelijk eens een Mimara-website te beginnen.

Raad de plaat (1)

Soms loop je door Zagreb en denk je: "He, dat had ik nog niet eerder gezien." Een standbeeld, gevelsteen of fraai bewerkt portiek waar je al vaak bent langsgelopen maar dat je nooit is opgevallen. Niet zelden komt dat door het slechte onderhoud van de gebouwen. Veel leuke details gaan verloren door afgebladderende verf, vergaan hout of vergruisd steen. In "Raad de plaat" laat ik (hopelijk elke week) een detail van Zagreb zien. Zagreb is niet zo groot en veelzijdig als Londen, dus ik zal geen compleet gebouw op de foto zetten, maar het detail zal ook weer niet zo klein zijn dat het nauwelijks te raden is.
Als onbezoldigd student kan ik geen grote prijzen uitloven, dus wie het eerste met de goede oplossing komt moet het doen met een gratis dagkaart voor het openbaar vervoer in Zagreb. Ik zal degene met het juiste antwoord om naam en adres vragen en de dagkaart toesturen. Het goede antwoord bestaat in ieder geval uit de straat plus het huisnummer of een strakke omschrijving van de locatie. Laat je oplossing achter via de knop "Reacties" onderaan het bericht, zodat duidelijk is wie als eerste de oplossing heeft gegeven. Je reactie komt eerst via een e-mail tot mij, dus wanhoop niet als je je reactie niet direct op de site ziet verschijnen.

Nokautirati

Als je het woord voor het eerst ziet, denk je: wat staat daar nou? Totdat je het uitspreekt. "Nokaut" is de Kroatische spelling van "knock out". Redelijk wat Kroatische werkwoorden worden gevormd door de Engelse of Franse stam te verrijken met het achtervoegsel -irati. Organisirati, planirati, realizirati, parkirati, fotokopirati, enzovoort. Gisteren werd Mirko Filipovic, alias CroCop, tegen de vlakte geslagen door de Braziliaan Gonzaga in de eerste ronde van het Ultimate Fighting Championship. Kortom, "Gonzaga nokautirao CroCopa" schreef Nacional, en dat kwam hard aan in Kroatië.

Ballonetjes

Een jaar geleden deed ik op deze weblog nog mijn beklag over het Museum voor Kroatische Geschiedenis, maar nu gloort er hoop voor liefhebbers van deze uithoek van het Habsburgse Rijk. Het museum gaat namelijk verhuizen naar een pand dat volledig opnieuw zal worden ingericht. Bij de inrichting wordt - jawel - Tate Gallery in London als voorbeeld genomen. En dat is nog lang niet alles. Een door het leger afgedankt grasveld met barakken in de wijk Borongaj gaat al door het leven als "Harvard in Borongaj" omdat er misschien een campus gebouwd gaat worden.

En de luchthaven van Zagreb, Pleso Airport, gaat volgend jaar op de schop, anders kan het de ruim 12 miljoen passagiers niet aan die volgens Canadees onderzoek in 2060 verwacht worden. Dat zijn er nu slechts 1,5 miljoen, maar in 2020 zijn dat er naar schatting al 3,3 miljoen. En na 2020 gaan de aantallen passagiers echt door het plafond.

Meer most

Er is meer nieuws van het Zagrebse bruggenfront. De Domovinski most is nog niet open of er circuleren al plannen voor nog een brug, ditmaal in het uiterste westen van Zagreb. Als het aan de ontwerper van de brug ligt, Jure Radic, zal de te bouwen Jarunski most de Domovinski most in alle opzichten overschaduwen. De Jarunski most, genoemd naar het nabijgelegen recreatiegebied Jarun, wordt langer, breder en duurder en moet het symbool van Zagreb worden. Zoiets als wat de Puente del Alamillo voor Sevilla is, aldus Radic. Toevallig of niet, het ontwerp van de Jarunski most lijkt verdacht veel op de Puente del Alamillo, hoewel Radic ontkent dat hij zich door de Spaanse architect Santiago Calatrava heeft laten beïnvloeden. In Nederland is Calatrava vooral bekend van de drie bruggen over de Hoofdvaart in de Haarlemmermeer, die vier jaar na de oplevering al zo erg roesten dat ze voor miljoenen gerepareerd moeten worden.

Boze tongen

De Kroatische Academie voor Wetenschappen en Kunsten HAZU had het begin dit jaar nog duidelijk geschreven: hoewel onder "unitaristische politieke druk" Kroatische taalwetenschappers in 1954 akkoord gingen met een uniform taalbeleid voor Serviërs, Kroaten en Montenegrijnen, heeft er nooit zelfs maar het begin van een Joegoslavische standaardtaal bestaan. De verontwaardiging was dus groot toen de Britse Europarlementariër Charles Tannock onlangs voorstelde het Servisch, Bosnisch en Kroatisch als één taal te beschouwen. Zijns inziens waren de minieme verschillen tussen die talen de gigantische vertaalkosten niet waard. Helaas heeft de HAZU niet de moeite genomen het document in het Engels te vertalen, anders was Tannock er vast van overtuigd geraakt dat het Kroatisch als een onderscheiden taal moet worden gezien, niet alleen ten opzichte van Europese maar ook van andere Zuid-Slavische talen. Want alleen de Kroaten hebben in hun geschiedenis drie alfabetten (Latijn, Glagolisch en Cyrillisch) en drie talen (Kroatisch, Latijn en Oud-Slavisch) gebruikt. Die drievoud van taal en alfabet duurde slechts tot het einde van de elfde eeuw, maar de Kroatische geschiedenis is zo lang dat het de dag van gisteren lijkt.
Op de foto staat een fragment van het Baška tablet (Bašćanska ploča), een van de oudste teksten in het Glagolisch. Je kunt een kopie van het tablet zien op het eiland Krk, waar het is gevonden. Het origineel staat sinds 1935 in het gebouw van de HAZU in Zagreb. Tot 1991 heette dat instituut overigens JAZU (Jugoslavenska akademija znanosti i umjetnosti) wat met politiek unitarisme niets van doen had. Het was namelijk de Kroaat Josip Juraj Strossmayer die in 1860 geld schonk voor de wetenschap en kunst in Zuid-Slavië.

Spoor je spor

Om onduidelijke redenen hebben de opstellers van de treindienstregeling in heel ex-Joegoslavië een voorkeur voor vreemde tijdstippen. Wie van Mostar naar Sarajevo wil met de trein kan om 07.53 of om 18.29 uur. Op de vraag of er tussendoor niets gaat, zei de baliemedewerkster: "Hoezo? Dit is genoeg." En eigenlijk heeft ze gelijk. Met zonsopgang of zonsondergang met de trein langs de Neretva rivier rijden is prachtig. Het is spijtig dat Bosnië slechts een handvol spoorverbindingen heeft.
Van Sarajevo naar Zagreb gingen tot vorige week slechts twee treinen per dag, allebei in de ochtend. Deze week is er een derde dienst bijgekomen. Wie om 21.20 uit Sarajevo vertrekt, is de volgende ochtend om 6.43 in Zagreb. 't Is maar waar je zin in hebt, in het pikdonker van het ene stationnetje naar het ander tuffen. Want dat is het eigenlijke probleem: de treinen rijden zo traag en stoppen zo frequent dat als je op een normaal tijdstip vertrekt je op een onmogelijk tijd aankomt. En als je ergens op een normaal tijdstip wilt aankomen, moet je op een onmogelijke tijd vertrekken.
Af en toe gaat er iets fout onderweg en sta je ruim twee uur stil zonder informatie te krijgen. Gelukkig is het treinverkeer zo minimaal dat je zonder groot gevaar een ommetje kunt maken.

Wie vanuit Zagreb naar Moster-Sarajevo wil en weer terug, hoeft niet twee keer de ellenlange reis per trein te maken. Een leuk alternatief is om met de spotgoedkope binnenlandse vluchten van Croatia Airlines naar Split te vliegen en daarvandaan met de bus naar Mostar te reizen. Je rijdt dan lange tijd over de Jadranska magistrala, de ruim 600 kilometer lange weg die langs de gehele Kroatische kust loopt, van Rijeka in het noorden tot Dubrovnik in het zuiden (E65). Bij Ploce (waarschijnlijk het vreemdste stadje van Kroatië - daarover in de toekomst meer) gaat de bus het Dalmatische achterland binnen, waarna je in een mum van tijd aan de grens met Bosnië bent.

Legendarni rock-bendovi

Het was even slikken voor de Kroatische fans van de Rolling Stones toen bekend werd dat de Stones wel naar Belgrado (14 juli) maar niet naar Zagreb komen. Maar met twee rockfestivals zet Kroatië zich toch op de kaart.
Op 20 juni staat Radar gepland in Zagreb, een nieuw festival met grote namen als Placebo, Queens Of The Stone Age en Kaiser Chiefs. Twee dagen later, in Koprovnica (of all places), geven The Cult en ZZ Top een concert op het Drava Rock Fest. Meer informatie is te vinden op de site van Eventim.

Vaderlandse brug

Breed grijzend stond hij begin april op de foto, de burgemeester van Zagreb Milan Bandic. Achter hem overspande de gloednieuwe Domovinski most de Sava. Maar liefst 25 miljoen euro kostte de Vaderlandse brug, die 880 meter lang en 35 meter breed is. De bouw ervan liep twee jaar uit, en juist daarom was het zo merkwaardig dat toen de brug af was je er alsnog niet overheen kon. De toeleidende wegen waren namelijk nog niet klaar... Inmiddels is de eerste helft van april voorbij en nog steeds is de brug dicht. Aan de toeleidende wegen ligt het niet, waaraan wel weet ik niet.
Omdat ik niet doorhad dat het openbaar vervoer in het meest oostelijke deel van Zagreb er op zaterdagavond al voor acht uur mee ophoudt, zat er niet veel anders op dan een urenlange wandeltocht langs de Sava in het donker te maken, in westelijke richting. Je komt eerst door een paar gehuchten, dan is er lange tijd niets, vervolgens passeer je de stedelijke vuilstort, dan vlooienmarkt Hrelic en ten slotte zie je in de verte de neonlichten van de supermarkt Getro gloeien. Er is niets dat erop wijst dat aan de overkant de Kroatische hoofdstad ligt. Totdat je dit bord tegenkomt natuurlijk.

Toekomende tijd

Het geeft een voldaan gevoel als je een Bosnisch woordgrapje begrijpt. Deze "I ja BiH u Evropu"-sticker kwam ik tegen in Sarajevo, vlakbij het kasteel van Savoye.
Vanaf dat punt heb je een mooi uitzicht op Sarajevo, maar hoed je voor de man die de ingang tot het kasteel bewaakt. Hij heeft een nogal enthousiaste hond en steekt geen vinger uit om het beest bij je vandaan te krijgen. Gelukkig is er vlakbij het kasteel een verlaten moskee waar je het hondenspeeksel van je handen kunt wassen.

Uit de as

Gisteren beluisterde ik de columns die Arnon Grunberg over een door bruinkool getekend Belgrado schreef. Ik blijk niet de enige die vindt dat Grunberg wel erg negatief doet over Belgrado. Wie niet kan ontsnappen uit die stad heeft vreselijke pech en wie er vrijwillig blijft is niet goed bij zijn hoofd - daar komt Grunbergs oordeel op neer. Hij weet zelf niet precies hoe hij in Belgrado terecht is gekomen, want - daar zijn hij en het mannetje van de radio het roerend over eens - het is toch eigenlijk onmogelijk dat een normaal mens uit vrije wil naar Servië gaat. Helaas moet ik zeggen dat tot voor kort Serviërs niet echt veel moeite deden om toeristen te lokken en het beeld van hun land bij te kleuren. Ik weet niet of hij er nog werkt, maar de jongen in het VVV-kantoortje bij het treinstation in Belgrado vond het teveel moeite ons aan te kijken en schoof me zonder een woord te zeggen een folder toe. En de mensen die je wel vriendelijk te woord staan, spreken elkaar vaak tegen, zodat je voor dichte deuren staat, musea blijken te zijn opgeven of juist nog blijken te bestaan zonder dat de VVV dat weet.
En hoe presenteer je Servië in het buitenland? Aan de Amsterdamse Jan Luijkenstraat, op een steenworp afstand van het Rijksmuseum en het Van Gogh Museum, staat een kaal bakstenen gebouwtje met de letters JAT erop. Je moet maar net weten dat die afkorting staat voor Jugoslovenski Aerotranport en dat in hetzelfde pand de National Tourist Organization of Serbia is gevestigd (wat nergens uit blijkt). Hang een paar mooie posters op aan de buitenmuur en je hebt een schitterende gelegenheid om al die museumgangers iets van Servië te laten zien. Reisgidsen over Servië waren er tot voor kort niet, maar inmiddels heeft Bradt er een. Van eigen bodem is er Serbia in Your Hands, een prachtig geïllustreerde reisgids die in nuchtere en soms weldadig ironische stijl is geschreven. Want wanneer lees je nou op de linkerpagina in alle eerlijkheid dat "both local and intercity train are mostly dirty, crowded and can be desparetely late" terwijl op de rechterpagina een advertentie prijkt van Serbian Railways die "memorable journeys" beloven.

Stoute Sabor

In een machomaatschappij als de Kroatische wordt het homoseksuelen niet gemakkelijk gemaakt. Homofobie is bepaald geen probleem van de straat. Integendeel. De verenigingen Iskorak en Kontra onderzochten de rechten van seksuele minderheden in Kroatië en kwamen tot de conclusie dat in de Sabor, het Kroatische parlement, homofobe uitspraken eerder regel dan uitzondering zijn. Vooral de regerende HDZ van wijlen Franjo Tudjman en zittend premier Ivo Sanader heeft het niet zo op homo's.
HDZ-parlementariër Lucija Cikes zei tijdens de behandeling van het voorstel om het geregistreerde partnerschap mogelijk te maken dat als "homo's zich tot elkaar aangetrokken voelen alles wordt verwoest en alles verdwijnt. (...) De maan zal niet langer om de aarde draaien maar wegzakken, en de aarde draait niet langer om de zon maar valt en zal verbranden of raakt uit haar baan en bevriest." Ook de eerste homoparade, de Zagreb Pride van 2002, verliep bepaald niet zonder slag of stoot. Deelnemers kregen leuzen te horen als "Flikkers naar het concentratiekamp", "Wij zijn Ariërs" en "Dood aan de Serviërs". Meer over verbaal en fysiek geweld staat te lezen in het rapport van Kontra.

Baltazar is back

Miljoenen Joegoslaven zijn opgegroeid met professor Baltazar, een vindingrijk en goedgemutst tekenfilmfiguurtje. Van 1967 tot 1971 maakte Zagreb Film zo'n zestig afleveringen over de professor die allerlei problemen in zijn stad oplost.
Ook in Nederland schijnt hij op televisie te zijn geweest, maar voordat ik mijn eerste stap op de Balkan zette had ik (helaas) nog nooit van hem gehoord. Wie over een tijdje Zagreb bezoekt, kan echter niet meer om Baltazar heen, want het Zagrebse stadsbestuur het mannetje namelijk uitgeroepen tot mascotte van de stad. Er moeten souveniers komen met professor Baltazar erop en publieke ruimten zullen worden verfraaid met sculpturen van het figuurtje.

Geflest

Sinds vorig jaar kent Kroatië statiegeld op flessen en blikjes en dat is goed te merken. Wie voor de grap een lege fles op een vuilcontainer zet, zal zien dat diein een mum van tijd door een emballageverzamelaar wordt meegenomen. Een aantal mensen is dagelijks bezig met het doorzoeken van containers op flessen. Met uitpuilende vuilniszakken proppen ze zich in de tram, op weg naar de supermarkt waar je per ingeleverde fles je 50 lipa krijgt, ongeveer 7 eurocent. Of de fles van plastic is of van glas en hoeveel inhoud hij heeft, maakt niet uit. Vreemd genoeg vang je ook voor flessen uit Servië, Japan en Oostenrijk. De noviteit is nog wel even wennen. Zo staat er op alle glazen flessen van 1 liter nog altijd "nepovratna boca" (niet-inleverbare fles). Ook verschillen de regels per supermarkt nogal. Bij Mercator kun je tot tachtig flessen - maar weer geen blikjes - per keer inleveren (contante betaling), bij Konzum maar tien (korting op aankopen) en bij weer andere supermarkten mag je alleen flessen kopen als je kunt laten zien dat je eerst flessen hebt ingeleverd. Sommige weigeren flessen met dop, andere weer niet. De grotere supermarkten hebben automaten die sommige flessen wel en andere niet accepteren, dus kiest bijna iedereen voor het handwerk. Onder toeziend oog van een meetellende flessenmedewerker gooi je de emballage in grote zakken. Als beloning krijg je een paar bonnetjes en een handvol kuna's.

P.S.: Balkan in beeld is back! Na ruim drie weken werken de internetverbindingen weer, dus na een Bosnisch paasweekeinde komen er weer berichten uit Zagreb.