Straatbeeld

In Zagreb bepalen een aantal zaken het straatbeeld die de doorsnee Nederlander onmiddellijk opvallen.

Kiosken. Op elke straathoek en bij elke tram- of bushalte staat ten minste één kiosk; bij de drukkere tramhaltes staan er soms drie naast elkaar. Ze verkopen allemaal dezelfde kranten en tijdschriften, dezelfde sigaretten, dezelfde batterijen, dezelfde prepaidkaarten en hetzelfde snoep. Ze verschillen alleen in het humeur van de verkoopster. Zeker de helft van de mensen die achter een kassa, loket of balie werkt, is ronduit chagrijnig. Ik begrijp dat het niet eenvoudig is om van 's ochtends vroeg tot 's avonds laat tegen je klanten te glimlachen in je winkeltje van een paar vierkante meter, maar geef mij niet de indruk dat ik geluk heb om iets van je te mogen kopen. Dan ga ik wel naar het volgende winkeltje.

Bakkerijen. Hiervoor geldt in grote lijnen hetzelfde als voor de kiosken. Daarnaast onderscheiden ze zich door de hoeveelheid gesmolten kaas op een warm broodje.

Pinautomaten. Als de hoeveelheid pinautomaten een graadmeter was van de nationale welvaart, dan was Kroatië een steenrijk land. Zagreb is ervan vergeven. Wie pint bij de Zagrebacka Banka ontvangt trouwens eerst zijn geld en krijgt pas daarna zijn bankpas terug. Wie gewend is aan de omgekeerde volgorde, zoals ik, loopt gedachteloos weg met zijn stapeltje kunabiljetten en zonder zijn bankpas. Gelukkig was de volgende klant zo attent mij achterna te hollen. Sinds dat akkefietje mijd ik uit voorzorg de automaten van de hoofdstedelijke bank.

Tramhaltes. Zagreb beschikt over een uitgebreid tramnetwerk en je hoeft overdag nooit lang op een tram te wachten, al was het maar omdat er flink wat overlap in de lijnen zit. Misschien overdrijf ik als ik zeg dat er elke honderd meter een halte is, maar veel zal het niet schelen.
Na middernacht ben je aangewezen op de vier nachtlijnen of op de bus. Voor minder dan 8 euro kun je een maandkaart voor de tram kopen. Die aanschaf is in een mum van tijd terugverdiend, want een los tramkaartje kost bijna 1 euro. Vervelend is dat de trambaan vaak ook een rijstrook voor het autoverkeer is, waardoor je in sommige delen van de stad bij erg slecht weer of grote drukte alsnog in de file staat. Wie niet bekend is in Zagreb kan maar beter voorin de tram gaan zitten, want de haltenaam staat steevast op een witte zuil aan het uiterste einde van de halte en wordt om onduidelijke redenen niet in de wachthokjes vermeld. Overigens is het niet uitzonderlijk als ook de witte zuil met de haltenaam ontbreekt en er slechts een blauw bordje met de woorden "Stajaliste tramvaja" aan een lantarenpaal is bevestigd. Een dienstregeling bestaat hier niet: er wordt alleen gemeld dat bijvoorbeeld lijn 11 tussen 04.45 en 23.18 elke 5 tot 16 minuten komt.

Supermarkten alias Konzums. Zagreb telt een waanzinnig groot aantal vestigingen van de Konzum-keten, die in grootte variëren van een avondwinkel tot een zogeheten Super Konzum - zeg maar een fikse Albert Heijn. Je moet echt zoeken naar een andere supermarkt. Een goede uitwijkmogelijkheid is het Duitse Kaufland, die een enorme keus biedt aan thee, koffie, wijn, enzovoort, en ook allerlei huishoudelijke apparaten in zijn assortiment heeft. Helaas is het aantal Kaufland-vestigingen nog klein.

Stoplichten. Zelfs op onbeduidende kruispunten staan stoplichten. Voetgangers wachten verrassend braaf op het groene licht, maar dat heeft waarschijnlijk meer met angst voor de voortjakkerende auto's te maken dan met plichtsbesef.

Apotheken. Als het aantal apotheken een graadmeter was voor de gezondheid van een natie, dan was Kroatië op sterven na dood. Ik heb me laten vertellen dat de Kroatische wet een bepaalde minimale afstand tussen de apotheken voorschrijft, maar die afstand lijkt me aan de korte kant.

Boekhandels. Alleen al aan het belangrijkste plein - Trg Bana J. Jelecica, ofwel het plein dat is genoemd naar de Kroatische gouverneur en legeraanvoerder Josip Jelacic die in 1848 de Oostenrijkers bijstond in het neerslaan van de Hongaarse opstand - zijn een stuk of vijf boekhandels gevestigd, en in de winkelstraten daaromheen nog veel meer. Gezien de prijs van het gemiddelde boek is dat een wonder, want de minimumprijs voor een beetje boek is 25 euro. Wie van boeken houdt, kan beter afreizen naar Belgrado, want voor hooguit 5 euro schaf je daar hetzelfde boek aan. Ook voor wie Kroatisch vanuit een andere taal dan Duits wil leren, is een bezoek aan Belgrado de moeite waard. De Zagrebse boekhandels puilen uit van de Duits-Kroatische woordenboeken, in alle soorten en maten, terwijl de keuze in Engels-Kroatisch beperkt is. Ik vermoed dat dat - naast de traditionele voorliefde van de Kroaten voor Duitsland - komt doordat hier, in tegenstelling tot Servië, alle woordenboeken Engels-ServoKroatisch van de planken gehaald zijn. Of, zoals in de inleiding van mijn grammaticaboek staat: "Confusion between the Croatian and Serbian languages began in our century [de 20ste eeuw], when unitaristic forces within the Yugoslav government attempted to create a lingua communis for all of Yugoslavia. (...) Despite all presures from the centralist Yugoslav government, Croats continued to cultivate and today still cultivate their language in accordance with its natural development." Gelukkig maar dat centrifugale krachten een einde aan dat unitarisme hebben gemaakt, want anders was de Kroaat, zoals de Serviër nog altijd doet, in de zomermaand "avgust" met een "avion" opgestegen van de "aerodrom", terwijl hij nu in "kolovoz" naar volle tevredenheid met een "zakroplov" van de "zracna luka" vertrekt.

Culturele instellingen. Over de kwaliteit kan ik (nog) niet oordelen, maar kwantitatief bekeken is Zagreb een lustoord voor cultuurliefhebbers. Er zijn 16 theaters, ruim 20 musea en vele tientallen galeries. Bij het bureau voor toerisme op Trg Bana J. Jelecica is maandelijks een gratis boekje verkrijgbaar waarin alle evenementen en tentoonstellingen van die maand staan opgesomd. In het boekje staat ook de filmkalender van de Tuskanac Cinema Hall, een bioscoop die vooral buitenlandse films met Kroatische ondertiteling draait. In maart staan Duitse avant-garde films en eigentijdse Finse films centraal. Alle voorstellingen zijn gratis toegankelijk.

Auto's. Wie op een andere manier dan in een auto aan het verkeer deelneemt, telt niet mee. Alleen in het autoloze gebied rondom Trg Bana J. Jelecica maken voetgangers de dienst uit. In andere delen van de stad zijn ze vaak veroordeeld tot het gebruik van de rijweg, omdat de trottoirs als parkeerplaats worden gebruikt. De afwatering is op zijn zachtst gezegd niet ideaal en in de verzakkingen van het wegdek blijft lang water staan, waardoor je voortdurend het gevaar loopt besmeurd te worden door opspattend water. Fietsers zie je hier nauwelijks, hoewel de stad op zichzelf prima geschikt is voor de fiets: weinig hellingen en sneller dan de tram. Maar het ontbreken van fietspaden en het gedrag van de gemiddelde automobilist maakt fietsen hier lastig.