Hongarije (2)

Quinque Ecclesiae, Quinque Basilicae, Fünfkirchen. Van de oorspronkelijke vijf kerken die Pécs zijn naam gaven is weinig meer over, dus er moeten andere redenen zijn geweest om Pécs uit te roepen tot European Capital of Culture in 2010. Samen met Istanbul en Essen welteverstaan. Het motto van Pécs is "De grenzeloze stad". Aardig voor wie uit de Europese Unie komt, maar voor Kroaten - buren nota bene - bestaan grenzen nog wel degelijk. Tussen Koprivnica en Gyékényes loopt de grens, waar geüniformeerde types met zaklantaarns schijnen in de lege ruimtes boven het plafond in de trein. Een Hongaar die een krat Oostenrijks bier mee naar huis neemt, drijft handel. Een Kroaat die een paar flessen Tokaji in zijn koffer heeft, is een smokkelaar. De eerste geeft de economie een zetje, de tweede schaadt de economie, althans volgens de met ons belastinggeld betaalde haters van vrijhandel die zogenaamd weten wat "goed" en "slecht" economisch gedrag is.
Enfin, wie van Zagreb naar Pécs reist, moet in Gyékényes overstappen. Als de trein vertraging heeft en je de overstap mist, zoals ik, sta je om 07.00 's ochtend in Gyékényes, een piepklein grensdorp, en vraag je je af wat je de komende twee uur gaat doen. Een beetje observeren dan maar. Zo leerde ik dat Hongaren erg van worst houden, een glaasje wodka slechts een halve euro kost, sommige mannen om zeven uur al bier drinken, op de fiets naar de supermarkt (waar al die worsten te koop zijn) in Hongarije heel gewoon is, en er nog veel stokoude Škoda's, Trabantjes en Lada's rondrijden.



Als je na lang wachten eindelijk in het boemeltje van Gyékényes naar Pécs (ik word gek van zoveel streepjes op de "e") zit, vraag je je af waarom de treinen in zelfs Bulgarije en Servië er beter uitzien en waarom er geen rookverbod is in de trein. Ook vraag je je af wanneer het Hongaarse spoorboekje voor het laatst is herzien, want je stopt bij verlaten, half ingestorte stationnetjes met vreselijke namen waar niemand in- of uitstapt. Wat me verder opviel, was dat de graanvelden in Hongarije zoveel groter zijn dan in Kroatië. Wuivend koren tot aan de horizon, eindeloze akkers. Zijn de Hongaarse boeren zoveel rijker of krijgen de Kroatische boeren last van pleinvrees als hun akker groter is dan een vierkante kilometer?

In Pécs zelf, tenslotte, is van alles te zien. Ik ga dat hier niet opnoemen en zou zeggen: ga er zelf heen, je kunt je er makkelijk een paar dagen vermaken. Ik laat het bij een paar foto's en een goed bedoeld advies aan het gemeentelijk busbedrijf in Pécs. Hang bij het Centraal Station eens een plattegrond met buslijnen en bijbehorende nummers. Je weet wel, zo'n eentje die met gekleurde lijnen de routes laat zien. Reuzehandig als er volgend jaar drommen toeristen op jullie stad afkomen en helemaal niet duur.

Hongarije (1)

Deze week was ik twee keer in Hongarije. De eerste keer per auto bij het Balatonmeer en de tweede keer in Pecs, een uur of vier treinen vanaf Zagreb. Hoewel (continentaal) Kroatië met geen enkel land zo'n lange gedeelde geschiedenis (1102-1918) heeft als met Hongarije, stellen de Kroatisch-Hongaarse verhoudingen niet veel voor. Wenen is in alle opzichten het voorbeeld voor Zagreb, Duits en Italiaans zijn populaire talen, winkelen doen Kroaten in Triëst, Graz, Wenen of Ljubljana. Hongarije bungelt er een beetje bij.
Qua landschap en architectuur is Hongarije, althans wat ik ervan heb gezien, niet of nauwelijks te onderscheiden van continentaal Kroatië, maar wat direct in het oog springt is de taal. In Bulgarije of Slovenië red ik me met een mix van Kroatisch en Engels, maar in Hongarije had ik aan geen van beide talen veel. Ik had net zo goed in Vietnam kunnen zijn, waar ook het Latijnse schrift wordt gebruikt maar je uiteraard niets begrijpt. Hongaars is een bizar, exotisch, ontoegankelijk eilandje in een Slavische zee. Toen ik een keer "tej" bestelde en een glas melk kreeg voorgezet, had ik het definitief gehad met het Hongaars. Thee blijkt trouwens gewoon "tea" te zijn.
Wie de Kroatisch-Hongaarse grens per auto oversteekt, komt er al snel achter dat het vereiste tolvignet nergens te krijgen is. Tankstations waren in geen velden of wegen te bekennen, maar ondertussen werd ik wel bang gemaakt met de een plaatje van een vignet plus videocamera. Je hoeft geen Hongaars te kennen om te begrijpen wat daarmee werd bedoeld.
Na tientallen kilometers uitstekende Hongaarse snelweg, verscheen er eindelijk een benzinepomp aan de horizon. Opgelucht stapte ik naar binnen en zei tegen de dame achter de toonbank: "Vignet, please." Ze mij een kenteken zien dat niet bij mijn auto hoorde. Pas na lang stoïcijns wijzen naar het kenteken werd me duidelijk dat ze wilde dat ik mijn kenteken opschreef. Goed, honderd meter op en neer naar de huurauto, kenteken genoteerd en aan de dame gegeven. Ze voerde het in op een machientje. De Ž bleek te zijn getransformeerd tot een Z, maar dat neem ik de Hongaren niet kwalijk. Ik drukte op OK, betaalde ongeveer 1500 forint en kreeg het bonnetje toegestopt. Dat was alles. Niks geen sticker op de voorruit. Mijn kenteken was blijkbaar verzonden naar een controlepunt dat ook de camera's boven de weg beheerde. Big Brother is nooit ver weg in Hongarije.
In Hongarije (1) verder alleen maar lof. De snelweg Boedapest-Zagreb is fantastisch, het eten prima, het winkelaanbod overdonderend (als je maar lang genoeg in Kroatië woont). Nou, vooruit, nog één punt van kritiek: het muziekaanbod op de radio. Je kunt tijdens de vier uur durende rit van Boedapest naar Zagreb het ene station naar het andere proberen, maar ze draaien allemaal onveranderlijk dance. Bestaat er soms een Hongaarse wet die rock op de zaterdagavond verbiedt?
Over een paar dagen volgt Hongarije (2), ofwel met de trein naar Pecs, de Culturele hoofdstad van Europa in 2010.

Voetbal

"De Engelsen missen iets," zei de Kroatische bondscoach Slaven Bilić aan de vooravond van de WK-kwalificatiewedstrijd Engeland-Kroatië. Wat dat "iets" is, zullen we nooit weten, want Engeland vernederde Kroatië met 5-1. "Het grootste voetbalverlies uit onze geschiedenis," zei een wanhopige commentator. Schrale troost dat die geschiedenis pas in 1993 begon. De ironie is nu dat als Kroatië nog naar Zuid-Afrika wil, het moet juichen voor Engeland. Alleen als de Engelsen Oekraïne verslaan, heeft Kroatië een redelijke kans tweede te worden in de groep en zich te plaatsen voor de playoffs.
Voorafgaand aan de wedstrijd brak er een ware mediaoorlog uit tussen Kroatië en Engeland. Kroaten geloofden dat sommige van hun spelers (uitkomend in de Premier League) met opzet keihard werden aangepakt in de Engelse voetbalcompetitie, zodat ze voor Engeland-Kroatië geblesseerd zouden raken. Op hun beurt meldden de Britse tabloids dat duizenden Kroatische nazi's op weg waren naar Londen. Dit artikel in The Sun laat weinig aan de verbeelding over.
Veel voetballiefhebbers uit de Lage Landen zullen de komende maanden het Kroatische clubvoetbal in de gaten houden. Ajax, Anderlecht en Dinamo Zagreb zijn namelijk ingedeeld in dezelfde groep van de Europa League. Op 17 september wordt de eerste ronde gespeeld en komt Anderlecht op bezoek in Zagreb.
Twee jaar geleden was ik bij Dinamo Zagreb-Ajax. Van die wedstrijd herinner ik me vooral het intense gevoel van verveling (één klutsgoal van Ajax) en het fanatisme van de Dinoma-aanhang, die beter bekend staat als Bad Blue Boys. Mijn verslag van destijds is hier te lezen. Op 5 november is Ajax te gast en ik denk dat ik voor die wedstrijd naar het stadion Maksimir ga. Als het er dan nog is, want het verkeert in zo'n slechte staat dat de UEFA volgend jaar waarschijnlijk geen vergunning verleent voor het spelen van Europese wedstrijden.

Deblokada

Ask any Croat what "deblokada" means and you'll get the same answer: "Deblokada would be the end of Slovenia's criminal obstruction of Croatia's EU negotiations". The word has dominated the headlines for a long time: Deblokade now! Soon deblokada! Soon deblokada? - and many other versions.
Today Slovenia and Croatia agreed, finally, on a deblokada. Prime ministers Pahor (Slovenia) and Kosor (Croatia) hammered out a deal that allows Croatia to continue its negotiations with the EU. The border dispute itself is not solved, but the two parties agreed on the rules of the game. First, anything that has been said or written about the border after 25 June 1991 (when both Slovenia and Croatia proclaimed independence) has no legal status. This is a Croatian concession to Slovenia, as the latter country blamed Croatia of producing documents with falsified borders. Slovenia accused Croatia of using these "post 26.06.91" documents in its EU negotiations and so prejudice the border. Second, Croatia and Slovenia will seek international arbitration for their conflict. This had been often proposed by the EU, but Slovenia, for some reason, always objected. Pahor said that in that way the conflict will be solved before Slovenia ratifies Croatia's EU accession.
The last sentence is a bit tricky, I'd say. One could also read it as follows: Slovenia will not ratify Croatia's EU accession treaty unless the border conflict is solved (in a for Slovenia satisfactory way). For now, however, optimism prevails.

Croatian wine

Anthony Rose, a British wine journalist, focuses in today's The Independent on Croatian wine. His conclusion: "[S]cratch beneath the surface and it becomes clear that Croatia has a diverse indigenous wine culture whose dry whites and reds, as well as its sparkling and sweet wines, have the potential to add significantly to the wine styles we enjoy in the UK." Surface, in this case, refers to the medals that sweet Croatian wines won at the Decanter World Wine Awards.
There is no accounting for taste, so my personal thoughts about Croatian wine don't mean much. I find them too watery, too light, too transparent. There is good Croatian wine, of course, but you should be prepared to pay twice or three times more than you would pay for an Italian or Spanish wine of similar quality. That is, in my humble opinion, the main reason for the absence of Croatian wine from Western supermarkets. Not to mention the small-scale, old-fashioned character of the Croatian wine sector.
Rose, however, gave a more spectacular explanation: "On a recent trip to Croatia, there was a poignant moment during the drive back to Zagreb airport. At the summit of a giant water tower at Vukovar on the Danube fluttered the Croatian national flag, the contrast between it and the pockmarked tower beneath it a constant reminder of a not-so-distant turbulent period in the history of this troubled country. It brought home one of the main reasons why Croatian wine remains the dark horse of Europe, for the time being at least; war in the Balkans followed by reconstruction has played a large part in preventing the country's wines from becoming better known outside its borders."
Many of Croatia's celebrated wines come from Istria, a region that fortunately didn't suffer war time destruction. Of course, the general economic situation in Croatia has also affected Istria. But, as Rose himself acknowledges in this piece, "[t]he Istrian vineyard was 10 times its present size before the Second World War but systematically abandoned during the communist era."
Whatever your taste is, give Croatian wine a chance during your vacation in Croatia. Non-Croatian wine is (by way of duties, taxes and so on) systematically discriminated against, so no need to worry you can't find Croatian wine.

Tweederangs Europeanen

De site Presseurop biedt vertalingen van krantenartikelen in diverse talen van de Europese Unie. Die stukken komen niet alleen uit de bekende Europese kranten (Le Monde, The Daily Telegraph, enzovoort; de bronnen die steevast door Welingelichte kringen worden geraadpleegd) maar ook uit kranten die in Nederland door bijna niemand gelezen worden, maar wel in Hongarije, IJsland of Roemenië. Presseurope leest tot mijn verrassing ook kranten uit twee landen die geen lid van de EU zijn: Moldavië en Bosnië.
Donderdag stond er een Nederlandse vertaling van een artikel uit het Bosnische weekblad Dani op de voorpagina, geschreven door Ivan Lovrenović. De strekking van zijn verhaal is dat Bosnische moslims gediscrimineerd worden door de Europese Unie. Bosnische Kroaten hebben namelijk naast de Bosnische ook vaak de Kroatische nationaliteit, en met hun Kroatische paspoort kunnen ze zonder visumverplichting naar de EU reizen. Voor Bosnische Serviërs zal binnenkort hetzelfde gelden, want op 1 januari 2010 wordt voor Serviërs de visumplicht afgeschaft. De achterblijvers zijn, aldus Lovrenović in Dani, de Bosnische moslims en de Albanese Kosovaren - eveneens moslims.
Ik kan mij de frustratie wel voorstellen, ook al heeft Lovrenović zelf de Kroatische nationaliteit. De Bosnische jongeren in het televisieprogramma Future Express klaagden dat Sarajevo voelde als een dichte doos waar je niet uit kunt ontsnappen. Ze zijn jong en willen wat van de wereld zien, maar ze hebben vaak niet eens geld om een visum te kopen.
Toch geloof niet ik dat achter de visumplicht voor Bosnische moslims een anti-islam houding van de EU schuilt. Oekraïners zonder Pools paspoort zullen zich ook achtergesteld voelen, evenals sommige Polen die niet in bepaalde EU-landen mogen werken, terwijl Polen met een Duits paspoort vrijelijk geld in het Westen kunnen verdienen. Kortom, de Bosnische moslims staan er niet alleen voor, maar hun lotgenoten zijn niet te benijden.
De situatie van de moslims in Bosnië maakt de staatshervorming (om eens een Vlaams woord te gebruiken) aldaar er niet eenvoudiger op. Zoals De Standaard eergisteren schreef over Bosnië: "Kroaten lonken naar Zagreb, Serviërs naar Belgrado en de Bosniakken vrezen verweesd achter te blijven in een opgedeeld land."
De "internationale gemeenschap", de landen dus met de beste wapens, probeert de zaak bij elkaar te houden. Het is alsof je een aangestoken rotje blijft omklemmen in de hoop dat het niet afgaat. Uiteindelijk blijf je met verbrande handen achter.

36 hours in Zagreb

Alex Crevar, a New York Times correspondent, spent 36 hours in Zagreb and wrote an article about his impressions and experiences.
"The Croatian capital is in the midst of an identity crisis. Geographically, Croatia is indisputably part of the Balkan Peninsula, but call a chic Zagrebian Balkan and prepare to get an earful. While Zagreb’s vibe is indeed more Vienna than, say, Belgrade, it can also be deliciously rough-and-tumble. Zagreb is haggling with thick-fingered, green-market farmers and wee-hour clubbing with boisterous Slavs — both just beneath the mammoth spires of the city’s cathedral. It’s a leggy, high-heeled blonde visiting a bloody-aproned fishmonger. And it’s the construction of a new Museum of Contemporary Art — due to open by year’s end — and the avant-garde validation that the city hopes it will bring." You can read the rest of the article here.
I can't blame Crevar for believing that the new Museum of Contemporary Art is due to open by the end of this year. It was due to be opened by the end of last year, the end the year before last year, and so on. I bet Croatia will have joined the EU before we can finally see some modern art in Zagreb. The location of the museum is in Novi Zagreb, behind my back from where I took the picture above.
To spend 36 hours in a town as a journalist is not too short. Zagreb's problem, however, is that the average tourist doesn't spend more time either. One or two nights, and that's it. I can think of many ways to keep tourists much longer in town, but unfortunately the Zagreb Tourist Board (ZTB) suffers from a complete lack of imagination.

Update
As I wrote before, Croatian media closely monitor foreign media. If a foreign paper writes something about Croatia then that's considered news. (Of course, I wrote about the NYT article too, but with all respect for my blog, I would not call it media).
Javno fabricated a conclusion that is clearly meant for Croats who've never visited the Austrian capital: "Like Vienna - only more chaotic"
Jutarnji list writes: "NYT: Zagreb goes through an identity crisis" and Večernji list reports more or less the same.
Meanwhile readers started discussing whether the Croatian papers have correctly conveyed the message from the NYT. Somebody urged the editor of Večernji to find a Croatian journalist who understands English, as the English article is "way more positive" than one would think reading Večernji's interpretation.
You see, navel-gazing is the popular pastime here.

Future Express

Vorige week zag ik een aflevering van Future Express, een programma dat met vertraging door BVN wordt uitgezonden. De aflevering "Zagreb-Mostar Express" (Aflevering 3 - Ontwaken in een nieuwe droom - Bosnië) ging over voormalig Joegoslavië, de oorlog van toen, de jongeren van nu en hun dromen over morgen. De aflevering is hier te bekijken.
Strikt genomen rijdt de trein van Zagreb naar Ploče, beide plaatsen in Kroatië, maar het is tekenend voor de Kroatische geografie en geschiedenis dat Ploče, een foeilelijk kuststadje, per trein alleen via Bosnië te bereiken is. Daarmee is Ploče overigens beter af dan Dubrovnik, dat ook per auto niet te bereiken is zonder door Bosnië te rijden en geen enkele spoorverbinding heeft.
Ik vond het een interessante aflevering, als was het maar omdat ik zelf wel eens van Mostar via Sarajevo naar Zagreb ben gereisd en daar destijds een berichtje over schreef. Het was ook een ontroerende uitzending, vol met jonge mensen die de oorlog als stompzinnig en zinloos zagen, veroorzaakt door slechte leiders. Zelf gaven ze niet om nationaliteit en beschouwden ze iedereen als gelijk. Je zou willen dat iedereen zo open en onbevooroordeeld in het leven stond...
Dat is ook mijn kritiek op de reportage (de soms foutieve ondertiteling is een andere zaak). Het doet ons goed als mensen (moslims, Serviërs en Kroaten) zeggen dat oorlogen zinloos zijn en nationaliteiten onbelangrijk. Maar hoeveel mensen in deze regio denken dat eigenlijk? Hoe representatief waren de geïnterviewden eigenlijk? Heeft de regisseur zich in de maling laten nemen, heeft hij speciaal gezocht naar tolerante, open jongeren of zat de trein toevallig bomvol met goedwillende, elkaar liefhebbende mensen die stuk voor stuk een familielid of tenminste hun eigendommen waren kwijtgeraakt door de oorlog? Zaten er ook "normale" mensen in die trein?
Nogmaals, het was prachtig om te zien dat er in Bosnië jonge mensen wonen die zich over oude tegenstellingen willen heenzetten en dromen van een fraaie toekomst, maar zij vormen geen doorsnede van ex-Joegoslavië. Nog diezelfde week, in de achtertuin van een aanpalend huis, spraken een Kroatisch meisje en twee Nederlandse jongens met elkaar. Ik brandde van nieuwsgierigheid om die jongens te vragen wat ze in Zagreb deden, maar geneerde me ervoor om uit het raam te gaan hangen en te roepen naar het gezelschap dat luidruchtig bier en rakija dronk achter wat struiken. Ik verstond slechts flarden van het gesprek, maar de uitspraak van het meisje dat ze "Serviërs niet kan uitstaan" ontging me niet. Misschien heeft ze er goede redenen voor.
Minder goede redenen had de Kroatische snotaap in de trein naar Križevci die "Srbe na vrbe!" door de coupé schreeuwde. Vrij vertaald: "Serviërs aan de hoogste boom!" Hij was te jong om de oorlog te hebben meegemaakt, maar oud genoeg om het rookverbod in de trein te negeren.
"Heb je er last van als ik rook," vroeg hij aan het meisje tegenover hem.
"Helemaal niet," zei ze giechelend.
Hij: "Ik heb ook nooit ergens last van, behalve van Serviërs."
Het bovenstaande is natuurlijk ook niet representatief - gelukkig niet - maar wel een nuancering op het roze toekomstbeeld dat Future Express liet zien. Het merkwaardige is dat de programmamaker, Rob Hof, aan het begin zei dat hij zich thuisvoelt in voormalig Joegoslavië want zijn vrouw is Sloveens. Juist van hem zou je dan verwachten dat hij mensen met uiteenlopende meningen aan het woord laat. Als we dat niet doen, dan vragen we ons over een paar jaar af "hoe het zo ver heeft kunnen komen". En dan doel ik op de splitsing van Bosnië, waarover in de reportage met geen woord is gerept, maar die onvermijdelijk lijkt.